Mevlana Türk mü Afgan mı? Sınırların Ötesinde Bir Kimlik Arayışı
Bazı sorular vardır ki, cevabını ararken kendimizi de keşfederiz. “Mevlana Türk mü Afgan mı?” işte tam da bu sorulardan biri. Bu sadece bir doğum yeri tartışması değil; aidiyetin, kimliğin ve insanlığın anlamına dair derin bir sorgulamadır. Gelin, bu konuyu ne sadece coğrafyaya ne de milliyete sığdırmadan, hem yerel hem de küresel bir bakış açısıyla birlikte ele alalım.
Bir Yolculuğun Başlangıcı: Belh’ten Konya’ya
Mevlana Celaleddin Muhammed Rumi, 1207 yılında bugünkü Afganistan sınırları içinde yer alan Belh şehrinde doğdu. O dönem Belh, Horasan bölgesinin en önemli kültür ve ilim merkezlerinden biriydi. Ancak modern ulus-devlet kavramı henüz ortada yoktu. Yani “Afganistan” diye bir ülke de henüz var değildi.
Ailesi Moğol istilalarından kaçarak Horasan’dan batıya göç etti ve sonunda Anadolu’ya, Konya’ya yerleşti. Mevlana’nın asıl hikâyesi de işte burada başladı: Anadolu topraklarında…
Dolayısıyla doğduğu yer bugünkü Afganistan sınırları içinde olsa da Mevlana’nın fikirlerinin, eserlerinin ve etkisinin şekillendiği yer Anadolu oldu. Bu durum, onun kimliğini tek bir ülkeye hapsetmeyi zorlaştırır.
Yerel Perspektif: Türkiye’nin Sahiplenmesi
Türkiye’de Mevlana, sadece bir düşünür değil; adeta bir ulusal simgedir. Konya’da türbesi ziyaretçi akınına uğrar, “Şeb-i Arus” törenleri her yıl binlerce insanı bir araya getirir. Türkçe’de “Mevlana” adıyla bilinir ve genellikle “Türk-İslam düşünce geleneği”nin en önemli temsilcilerinden biri olarak anılır.
Bu sahiplenme, yalnızca milliyetçi bir refleks değildir; aynı zamanda tarihsel bir gerçektir. Çünkü Mevlana hayatının en üretken dönemlerini Anadolu’da geçirmiş, eserlerinin büyük bölümünü burada kaleme almıştır. En ünlü eseri Mesnevi, Farsça yazılmış olsa da yüzyıllardır Türk kültürünün bir parçası haline gelmiştir.
Küresel Perspektif: Afganistan ve İran’ın Sahiplenmesi
Afganistan’da ise Mevlana, “Balkhî” yani “Belhli” olarak anılır. Onlar için Mevlana, topraklarının doğurduğu en büyük evlattır. Hatta Afganistan’da onun adına anıtlar, kültür merkezleri ve üniversiteler bulunmaktadır.
İran da Mevlana’yı sahiplenen bir diğer ülkedir. Çünkü eserlerinin çoğu Farsça yazılmıştır ve bu dilsel miras, İran kültürünün bir parçası olarak görülür. İranlı araştırmacılar, Mevlana’yı “Fars edebiyatının zirvesi” olarak tanımlar.
Bu farklı sahiplenmeler, aslında onun evrensel boyutunu gösterir. Her toplum, Mevlana’nın bir yönünü kendi kimliğiyle özdeşleştirir. Afganistan doğduğu yeri, Türkiye yaşadığı ve eserlerini verdiği yeri, İran ise dilini sahiplenir.
Evrensel Perspektif: Mevlana Hepimizin
Modern dünyada kimlik tartışmaları genellikle sınırlarla çizilir. Ancak Mevlana, bu sınırların çok ötesindedir. Onun sözleri milliyetleri değil, kalpleri birleştirir. “Gel, ne olursan ol yine gel” çağrısı, yalnızca bir Anadolu misafirperverliği değildir; insan olmanın özüne yapılan bir davettir.
Bugün Batı’da “Rumi” adıyla tanınan Mevlana, İngilizce konuşulan ülkelerde en çok okunan şairlerden biridir. ABD’de modern psikoloji, kişisel gelişim ve spiritüel düşünce alanlarında onun sözlerinden ilham alınır. Bu da bize gösterir ki Mevlana artık sadece Türklerin, Afganların veya İranlıların değil; insanlığın ortak mirasıdır.
Sonuç: Mevlana’yı Sınırlara Sığdırmak Onu Küçültür
“Mevlana Türk mü Afgan mı?” sorusuna tek kelimelik bir cevap vermek istiyorsanız, evet, o Belh doğumludur, yani bugünkü Afganistan sınırlarında doğmuştur. Ama fikirlerini, eserlerini ve insanlık mirasına en büyük katkılarını Anadolu’da sunmuştur. Dilini Farsçadan almış, ruhunu evrensellikten beslemiştir.
Bu yüzden belki de en doğru cevap şudur: Mevlana ne yalnızca Türk ne yalnızca Afgan’dır. O, insanlığın ortak sesi, kültürlerin kesişim noktasında doğmuş bir ışık gibidir.
Şimdi size soruyorum: Bir düşünürün kimliği doğduğu yerle mi, yaşadığı toprakla mı, yoksa etkilediği insanlarla mı belirlenir? Yorumlarda bu soruya kendi bakış açınızı paylaşın. Belki de Mevlana’nın çağrısı, tam da burada—birlikte düşünmekte saklıdır.